بازگشت
دهه هفتادیها و درک اندیشه‌های شهید بهشتی
1404/02/26-15:51
کتاب «حکمرانی حزبی» سومین جلد از مجموعه آثار تحلیلی مؤسسه اندیشه بهشتی، نوشته محمدمهدی رفیعی، با حضور نویسنده اثر و با حضور ملوک السادات بهشتی و حامد نیک‌نهاد، عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی و ناظر علمی کتاب، جمعه 26 اردیبهشت در غرفه مجمع ناشران انقلاب اسلامی رونمایی شد.
به گزارش ستاد خبری سیوششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، ملوک السادات بهشتی در این نشست گفت: در کتاب «حکمرانی حزبی» دیدگاه شهید بهشتی درباره سازمان‌دهی دانش برای من جالب بود. دهه هفتادیها زمان شهید حضور نداشتند و ایشان و آن زمانه را درک نکردند و به همین دلیل کتاب‌هایی که الان منتشر می‌شود، باید تا حدی گویا باشد تا برای این نسل کاربرد داشته باشد.
وی درباره جایگاه نظم در زندگی شهید بهشتی بیان کرد: شهید بهشتی فردی بسیار منظم بود و نظم ایشان در زندگی خانوادگی و اجتماعی زبان‌زد بود.
این ویژگی در دیدگاه‌های مختلف ایشان نیز دیده می‌شد. ایشان از همان جوانی در حوزه جزو طلاب بسیار باهوش و کوشا بود و دیدگاهی نقادانه داشت و در برابر استادان بزرگی همچون علامه طباطبایی نقد می‌کرد و این برای شناخت ما مهم است. ایشان در تهران در دانشگاه الهیات و معارف ادامه تحصیل داد و وقتی به قم بازگشت، هم تحصیلات دانشگاهی و هم حوزوی داشت.
بهشتی درباره تأسیس مدرسه دین و دانش اظهار کرد: پدرم از همان ابتدا به دنبال نظم بخشیدن به کارهای خود بود و مدرسه «دین و دانش» را تأسیس کرد که آنجا هم دروس حوزوی و دانشگاهی تدریس می‌شد. همچنین بر آموختن زبان انگلیسی تأکید می‌کرد، زیرا معتقد بود باید در سطح بین‌الملل فعال باشیم. طلاب حوزه که بعدها جزو مراجع شدند، در مدرسه دین و دانش علوم جدید و نیز زبان انگلیسی را می‌آموختند و این نوعی نوآوری بود و بسیاری در حوزه این را نمی‌پسندیدند. بعدها که به تهران تبعید شد، با تشکیلات هیئت‌های موتلفه کار کرد و در چارچوب تشکیلات به فعالیت ادامه داد. هیئت‌های موتلفه معتقد بودند که یک نظام اسلامی می‌تواند در کشور حاکم شود.
فرزند شهید بهشتی در خصوص ادامه فعالیت‌های تشکیلاتی در آلمان توضیح داد: بعد از رفتن به آلمان و ادامه مطالعات، آنجا نیز تشکیلاتی برای دانشجویان تأسیس کرد و دانشجویان مسلمان خارج از کشور را به صورت یک تشکیلات تحت عنوان انجمن‌های اسلامی دانشجویان فارسی‌زبان اداره کرد. ایشان در همه مراحل پیش و پس از آلمان و بازگشت به ایران باور به تشکیلات و سازمان‌دهی نیروها داشت و این مسئله مهمی به حساب می‌آمد.
همچنین نشریات آلمانی در آستانه انقلاب ایشان را جزو افراد متفکر و سازمان‌ده انقلاب می‌دانستند. بلافاصله بعد از پیروزی انقلاب تا زمان شهادت که سه سال است، به کل حکومت اسلامی نظم بسیاری بخشید و بعد از تصویب قانون اساسی، ایشان برای تأسیس مجلس شورای اسلامی اقدام کرد.
وی با اشاره به اینکه این کتاب این مسائل را درباره تشکیلات حزبی مطرح کرده و تلاش نویسنده شایسته تقدیر است، افزود: زمانی که مجلس شورای اسلامی تشکیل شد و نمایندگان انتخاب شدند، بلافاصله دولت و حکومت اسلامی نیز بر سر کار آمد و هم‌زمانی این دو تأثیر زیادی بر شرایط کشور گذاشت. ایشان به این قانع نشد و حزب جمهوری را تشکیل داد، زیرا معتقد بود فعالیت‌ها با وجود تشکیلات حزبی فعال‌تر می‌شود. بیشترین افرادی که جذب حزب جمهوری شدند، جوانان بودند؛ زیرا می‌دیدند پایه‌گذاران این حزب از علمای بزرگی هستند که در عین داشتن دانش، اخلاق‌مدار نیز هستند.
ناظر علمی کتاب در ادامه این برنامه اظهار کرد: به شهید بهشتی به عنوان یک عالم دوراندیش توجه می‌شود و در فضاهای آکادمیک شخصیت او جدی گرفته می‌شود. نمی‌توان کتمان کرد که امروزه هر وقت حرف از تحزب می‌شود، مخاطب یاد باندبازی می‌افتد و این تجربه زیسته ماست؛ به ویژه در دهه‌های اخیر احزابی هستند که مایه‌های مردمی و فکری قوی ندارند یا آن را به جامعه عرضه نکرده‌اند. یکی از مصائبی که شهید هنگام پایه‌گذاری تشکل‌های سیاسی با آن مواجه بود، همین بود. این کتاب به خوبی این موارد را بیان کرده است. شهید بهشتی سعی بلیغی کرد که اگر می‌خواهید کار منسجم و تأثیرگذار انجام دهید، با روش‌های سنتی و انفرادی نمی‌شود.
حامد نیک‌نهاد گفت: امروز باید روحیه تشکلی را تقویت کرد. شهید بهشتی سعی کرد با رفتار و زیست تشکلی‌اش افراد را از خودمحوری و تک‌محوری عبور دهد و اینکه نمی‌شود کار ماندگار و نظام‌ساز انجام داد، بدون اینکه نیروهای همفکر همراه شوند و از فردیت عبور کنند.
او با تأکید بر اینکه امروز مردم به احزاب تن نمی‌دهند، دلیل این مسئله را به این صورت عنوان کرد: مردم با یک سری هویت‌های خودروی شب انتخاباتی مواجهند. وقتی یک تشکل ریشه و مایه مردمی ندارد، مردم نیز با آن همراه نخواهند شد. به همین دلیل راه زیادی تا حکمرانی حزبی داریم.
این عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی افزود: شهید بهشتی از واژه‌های ملت و حزب با اندیشه امت و امامت استفاده می‌کرد. شهید بهشتی می‌گوید تولید قدرت در امت از مسیر تشکیلات می‌گذرد و تشکیلات نیاز به صبر و حوصله دارد. او نمی‌خواهد تشکیلاتی درست کند و واسطه‌ای بین امت و امام قرار دهد و امت را از عرصه سیاسی و اجتماعی خارج کند، بلکه بر کنشگری مستمر و معنادار توده مردم در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی اصرار دارد.
مؤلف کتاب درباره شکل‌گیری «حکمرانی حزبی» این‌طور گفت: یکی از مسائلی که امروز نظام سیاسی با آن مواجه است، نداشتن تشکل است. حتی در سطح ریاست جمهوری وقتی مناظره دو نامزد را می‌بینیم، با واژه حزب جوری مواجه می‌شوند که گویا توهین است و برنمی‌تابند که عضو هیچ حزبی باشند.
واقعیت این است که نظام سیاسی جمهوری اسلامی و نظام سیاسی امت و امامت نیاز به تشکل‌های سیاسی دارد. البته باید تشکل‌ها در نظام سیاسی امت و امامت باشد. همچنین لزوماً نمی‌خواهیم به هر تشکل سیاسی که در نظام دموکراسی با اندیشه سیاسی غرب موجود است، مشروعیت ببخشیم.
این نظام زیست‌بوم و فرهنگ خود را دارد و اگر قرار است تشکل سیاسی در آن شکل بگیرد، باید در همین فضا بازسازی و بازتعریف شود. کتاب «حکمرانی حزبی» با نگاه به یکی از مهم‌ترین اندیشمندان سیاسی معاصر و مهم‌ترین حزب‌اندیش معاصر کوشیده بحث تشکل‌های سیاسی را در نظام سیاسی امت و امامت واکاوی و موقعیت حزب را در این نظام سیاسی بررسی کند.
محمدمهدی رفیعی درباره پژوهش این کتاب بیان کرد: پژوهش حدوداً پانزده ماه به طول کشید و عمده این زمان روی بازاندیشی مطالب صرف شد؛ چون بخشی از عبارات شهید رهزن بود و کار را برای تحلیل دشوار می‌کرد. برای اینکه این‌ها شکل کاملی پیدا کند و از نظرات استادان و ارزیابان استفاده کنیم، چند ماه کتاب را بازبینی کردیم و خروجی کتاب 150 صفحه‌ای شد.
سردبیر مؤسسه اندیشه شهید بهشتی کتاب را شامل دو بخش معرفی کرد و افزود: بخش اول به اندیشه حزبی شهید می‌پردازد و بخش دوم سیره حزبی را بررسی کرده است. نگاهمان این بود که صرف اندیشه‌های حزبی شاید گویا نباشد، به این معنا که ممکن است قداری آرمان‌گرایانه به نظر برسد، ولی تجربه شهید بهشتی و زیست تشکلی او نشان می‌دهد که کاملاً این منطق و نگاه به مسئله احزاب قابل تحقق است و کتاب سعی کرده به الهیات حکمرانی حزبی ورود کند.
وی با تأکید بر اینکه این کتاب موقعیت حزب را در نظام سیاسی ترسیم می‌کند، تصریح کرد: موقعیت حزب در نظام سیاسی یعنی روابط خارجی حزب، نسبتش با دیگر احزاب، نسبتش با دیگر مردم، با ولی فقیه و قانون و حکم حکومتی. این کتاب در این فضا بحث می‌کند، اما اینکه درون حزب چه اتفاقاتی می‌افتد و ساختار درونی‌اش چگونه باید باشد و در رأس حزب چه کسانی باید قرار بگیرد، موضوع این کتاب نیست.
وی افزود: ممکن است تشابهی بین این کتاب و «تشکیلات بهشتی» پیش بیاید. آن کتاب روی مطلق تشکل‌ها بحث می‌کند، اعم از تشکل فرهنگی و سیاسی و... اما حکمرانی حزبی فقط به تشکل سیاسی می‌پردازد، آن هم نه روابط داخلی و فقط می‌خواهد موقعیت حزب را در نظام سیاسی ترسیم کند.
بحث مدیریت داخل حزب بحث دیگری است که در این کتاب به آن پرداخته نشده است. فکر نمی‌کنم کتاب دیگری در این زمینه موجود باشد.
سیوششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۷ اردیبهشت آغاز شده و تا ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ با شعار بخوانیم برای ایران در محل مصلای امام خمینی(ره) ادامه خواهد یافت. هم‌زمان با برگزاری بخش حضوری نمایشگاه کتاب ۱۴۰۴ تهران، بخش مجازی نمایشگاه نیز در سامانه book.icfi.ir امکان خرید غیرحضوری کتاب را برای علاقه‌مندان فراهم کرده است.
