بازگشت
آیا می‌شود از دل روایت جنگ، به صلح رسید؟
1404/02/21-19:47
آیین رونمایی از کتاب «خاک و خاطره» به قلم احمد دهقان، با حضور این نویسنده در سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
به گزارش ستاد خبری سی و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، آیین رونمایی و نقد و بررسی کتاب «خاک و خاطره» با حضور محسن کاظمی، مستند ساز، احمد دهقان، نویسنده اثر و محمد حنیف، نویسنده، یکشنبه21 اردیبهشت ساعت 17 در سرای ادبیات نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد.
احمد دهقان در این نشست با اشاره به علاقه شخصی خود به حوزه مستندنگاری، گفت: من از علاقه‌مندان مستندنگاری هستم و ورودم به دنیای ادبیات داستانی نیز از همین دریچه بوده است. خاطرات، اگرچه روایتی از گذشته‌اند، اما همواره نیاز به بازنگری، پالایش و تصحیح دارند.
وی با انتقاد از وضعیت فعلی نگارش خاطرات و آثار تاریخی، افزود: متأسفانه بسیاری از خاطرات چاپ‌شده در سال‌های اخیر به دلیل نگاه‌های کلیشه‌ای و اعمال تغییرات، اصالت خود را از دست داده‌اند. کتاب «خاک و خاطره» تلاشی است برای اصلاح این روند و ارائه الگویی آموزشی برای نویسندگان جوان.
دهقان در بخشی دیگر از سخنان خود با ذکر نمونه‌ای از تغییرات ایجادشده در یک مجموعه خاطرات جنگی، به چالش‌های تصحیح و بازنویسی مستندات اشاره کرد و گفت: همان یادداشت‌هایی که زمانی به‌عنوان خاطرات یک سرباز چاپ شده بودند، بعدها توسط یک پژوهشگر تصحیح و مجدداً منتشر شدند، اما در عمل هیچ شباهتی به نسخه اولیه نداشتند.
وی با بیان اینکه نگاه آسیب‌شناسانه به مستندنگاری ضرورتی انکارناپذیر است، افزود: این کتاب حاصل سال‌ها تجربه، مشاهده و نقد فضای مستندنگاری جنگ و تاریخ شفاهی در ایران است.
کاظمی با اشاره به نخستین انتشار این اثر در سال ۱۳۸۶ توسط نشر سعید و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، گفت: این کتاب به‌رغم اهمیت محتوایی، به دلیل نداشتن پیوست‌های تبیینی و تبلیغاتی مناسب، دیده نشد و به حاشیه رفت.
وی افزود: «خاک و خاطره» در اصل مبتنی بر پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد نویسنده بوده و طی سال‌ها با اصلاحات و افزوده‌هایی همراه شده است.
کاظمی از این بازنشر با تعبیر «عملیات نجات فرهنگی» یاد کرد و از انتشارات خط مقدم بابت بازگرداندن این کتاب به فضای عمومی قدردانی کرد.
کاظمی با اشاره به محتوای اثر که در هفت فصل به بررسی خاطره‌نگاری، یادداشت‌نویسی و تاریخ شفاهی جنگ ایران و عراق می‌پردازد و تلاش دارد مرز میان این ژانرها را تبیین کند، گفت: دهقان با دقت و دغدغه‌مندی، نمونه‌های موفق و گاه ناموفق را تحلیل کرده و به نوعی دستور توقف برای جریان سطحی‌نگاری در حوزه خاطره‌نگاری جنگ را صادر کرده است.
وی با انتقاد از وضعیت فعلی خاطره‌نگاری جنگ، اظهار داشت: بسیاری از آثار موجود حاصل حمایت‌های رسمی و خریدهای سازمانی‌اند و فاقد عمق ادبی و تاریخی هستند. این کتاب با نگاهی نقادانه به این روند، از ادبیات انقلاب و دفاع مقدس در برابر تهاجم محتوایی اخیر دفاع می‌کند.
کاظمی افزود: «کتاب خاک و خاطره» با پرداخت دقیق به روش‌های مصاحبه، تدوین و مستندسازی شفاهی، منبعی آموزشی و تحلیلی برای پژوهشگران و نویسندگان این حوزه است و بازنشر آن پس از ۱۸ سال، گامی مهم در مسیر اصلاح جریان تاریخ‌نگاری جنگ محسوب می‌شود.
محمد حنیف، نویسنده و پژوهشگر ادبیات نیز در این نشست درباره ادبیات جنگ گفت: ما سال‌ها روایت جنگ را فقط از زبان فرماندهان نظامی یا نهادهای رسمی شنیده‌ایم. در حالی که جنگ فقط میدان نبرد نیست؛ جنگ در زندگی مردم عادی، در شهرها، در مهاجرت‌ها و در ترانه‌ها و اشعار کوچه‌بازاری هم جریان داشته است.
وی در ادامه افزود:کتاب خاک و خاطره تلاشی است برای ثبت بخشی از این صداهای خاموش؛ صداهایی که نه از جایگاه قدرت بلکه از جایگاه تجربه زیسته سخن می‌گویند. این نوع روایت، ناداستانی است که پژوهش‌محور است، اما همچنان جان‌دار و عمیق.
حنیف با اشاره به تجربه خود از نوشتن رمان «۲۷۰ درجه» گفت: برای من، نوشتن درباره جنگ همیشه با این دغدغه همراه بوده که آیا می‌شود از دل روایت جنگ، به صلح رسید؟ ما از جنگ می‌نویسیم، نه برای بزرگداشت آن، بلکه برای آن‌که صلح را یادآوری کنیم.
وی همچنین به نقش نویسنده در این میان پرداخت و اظهار داشت: وقتی نویسنده‌ای می‌کوشد واقعیت را مستند کند، قدم به حوزه‌ای می‌گذارد که در آن باید صداقت را بر تخیل مقدم بدارد. اینجاست که مرز بین داستان‌نویس و پژوهشگر کمرنگ می‌شود. نویسنده باید بتواند هر دو نقش را ایفا کند، بی‌آنکه به یکی خیانت کند.
سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۷ اردیبهشت آغاز شده و تا ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ با شعار «بخوانیم برای ایران» در محل مصلای امام خمینی(ره) ادامه خواهد یافت. هم‌زمان با برگزاری بخش حضوری نمایشگاه کتاب ۱۴۰۴ تهران، بخش مجازی نمایشگاه نیز در سامانه book.icfi.ir امکان خرید غیرحضوری کتاب را برای علاقه‌مندان فراهم کرده است.
