بازگشت
حمیدرضا شاه‌آبادی از رمز موفقیت داستان‌های تاریخی خود گفت
1404/02/20-15:14
نشست تخصصی «بررسی نقش تاریخ و میراث فرهنگی در خلق ادبیات کودک» با حضور حمیدرضا شاه‌آبادی، با هدف ایجاد فضایی برای گفت‌وگوی آزاد و مشارکت مستقیم مخاطبان، در حاشیه نمایشگاه برگزار شد.
به گزارش ستاد خبری سیوششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، حمیدرضا شاه‌آبادی، نویسنده و کارشناس تاریخ، با اشاره به جایگاه نازل آموزش تاریخ در نظام آموزشی ایران، گفت: متاسفانه تاریخ در مدرسه‌ها به شکل نامطلوبی آموزش داده می‌شود و بسیاری از دانش‌آموزان با برداشت‌های نادرست یا کلیشه‌ای از این علم مواجه می‌شوند.
وی ادامه داد: هنوز هم یکی از پرمخاطب‌ترین سوالات تاریخی در حافظه جمعی ما، این است که فتحعلی‌شاه چند همسر داشته است؟
شاه‌آبادی به تجربه شخصی خود از تحصیل در رشته تاریخ اشاره کرد و گفت: تاریخ، دانشی است که به مطالعه گذشته می‌پردازد؛ اما هدف نهایی آن فهم بهتر اکنون و برنامه‌ریزی برای آینده است. بسیاری از آموزه‌های روان‌شناسی و انگیزشی، ما را از گذشته دور می‌کنند، اما تاریخ می‌کوشد ریشه‌های اکنون را در گذشته جستجو کند.
وی با تأکید بر اهمیت شناخت تاریخی در تربیت نسل آینده گفت: آشنایی با تاریخ و میراث فرهنگی، نه تنها عامل شکل‌گیری هویت فردی و جمعی است، بلکه بستر اصلی خلق ادبیات معنادار برای کودکان به شمار می‌آید.
شاه‌آبادی نقش آموزش تاریخ در دوران کودکی را اساسی دانست و اظهار داشت: اگر انتقال مفاهیم تاریخی و فرهنگی به کودکان صورت نگیرد، رشته پیوسته تمدن گسسته خواهد شد و حس تعلق فرهنگی در نسل‌های آینده از بین می‌رود. این گسست، به معنای فروپاشی تدریجی هویت ملی است.
وی با تأکید بر اینکه تاریخ، بستر مفاهیم انسانی مشترک در همه دوران‌هاست، گفت: ما در ادبیات کودک، با مفاهیمی چون طمع، عشق، حسادت، آرزو و نفرت سر و کار داریم؛ مفاهیمی که از دیرباز تا امروز، در زندگی بشر جاری بوده‌اند. نویسنده کودک نیازی به خلق جهانی کاملاً متفاوت ندارد؛ انسان دیروز و امروز در بسیاری از ویژگی‌ها مشترک‌اند و همین پیوستگی باید در ادبیات کودک بازتاب یابد.
نویسنده کتاب «دروازه مردگان» در ادامه گفت : ادبیات کودک، زمانی عمیق و ماندگار خواهد بود که پشتوانه‌ای از تاریخ و هویت فرهنگی داشته باشد. آموزش تاریخ نه صرفاً انتقال دانش، بلکه ابزار پرورش هویت است.
وی با تأکید بر اهمیت شناخت تاریخی در تربیت نسل آینده گفت: آشنایی با تاریخ و میراث فرهنگی، نه تنها عامل شکل‌گیری هویت فردی و جمعی است، بلکه بستر اصلی خلق ادبیات معنادار برای کودکان به شمار می‌آید.
وی با اشاره به اینکه مطالعه گذشته باید با رویکردی آینده‌نگرانه همراه باشد، افزود: ما نباید در گذشته متوقف شویم، اما نمی‌توانیم بدون شناخت آن، مسیر روشنی برای آینده ترسیم کنیم. اشتباهات، تجربیات و دستاوردهای تاریخی باید مورد مطالعه قرار گیرند تا ما بتوانیم زندگی امروز را بهتر بشناسیم و فردا را آگاهانه بسازیم.
وی تأکید کرد: توجه به «ضرورت» تاریخی و نه فقط «جذابیت» آن، محور اصلی رویکردش در داستان‌پردازی است. به گفته او، زمانی که مسئله‌ای تاریخی برای نویسنده مهم تلقی شود، می‌تواند آن را به گونه‌ای دراماتیک ارائه دهد که برای مخاطب نوجوان نیز معنادار شود. او افزود: من از تاریخ برای ساخت صحنه استفاده می‌کنم، مثل طراحی دکور صحنه‌ی تئاتر. داستان اجرا می‌شود، اما مخاطب در پس‌زمینه‌اش تاریخ تنفس می‌کند.
این نویسنده ادامه داد: من حتی تلاش می‌کنم واقعیت‌های ترسناک تاریخی را نیز وارد داستان کنم، اما نه با تحمیل، بلکه در دل یک ماجرای جذاب.
مثلاً در «دروازه مردگان»، قهرمان داستان برای ثبت‌نام به مدرسه دارالفنون می‌رود و در آنجا با یک اسکلت آموزشی واقعی روبه‌رو می‌شود. در پس این ماجرا، قوانین مدرسه و منشأ آن اسکلت هم توضیح داده می‌شود و در نتیجه، مخاطب بدون آنکه متوجه شود، آموزش تاریخی دریافت می‌کند.
وی با اشاره به تجربه مواجهه مستقیم با نوجوانان خواننده افزود: وقتی در نشست شیراز اعلام کردم که می‌خواهم از ژانر تاریخی فاصله بگیرم، واکنش نوجوانان به‌شدت منفی بود. سالن به هم ریخت. انگار که خوانندگانم، ژانر را نه تنها پذیرفته، بلکه آن را بخشی از هویت ادبی خود می‌دانستند. این برای من همان لحظه واقعی دیکتاتوری خواننده بود.
شاه آبادی در این نشست، با اشاره به شخصیت‌های آثار خود، از جمله «قهرمان تنها» در مجموعه «دروازه مردگان» و چهره متفاوت «ایرج میرزا» در روایت «سرگردان» گفت: تلاش کردم تصویری انسانی‌تر و چندوجهی از این شخصیت‌ها ارائه دهم.
این نویسنده با استفاده از یک مثال ساده اما تأثیرگذار، به تعریف چیستی «داستان» پرداخت و گفت: وقتی می‌گویم از خانه آمدم اینجا، داستانی شروع نمی‌شود اما اگر بگویم ماشینم پنچر کرد و در حین پنچرگیری کیفم را دزدیدند، آن‌وقت شما می‌پرسید: خب، بعدش چی شد؟
وی تأکید کرد: نقطه آغاز داستان، جایی است که تعادل به هم می‌خورد و همین نکته، پیوند میان داستان و تاریخ را روشن می‌کند؛ چراکه تاریخ، ثبت لحظات عدم تعادل است.
شاه‌آبادی هشدار داد: یکی از خطاهای رایج در داستان‌نویسی تاریخی، تظاهر به دانایی است. نویسنده‌ای که می‌خواهد دانش تاریخی‌اش را به رخ بکشد، خواننده باهوش امروزی را پس می‌زند. داستان جای تظاهر نیست.
وی به ضرورت انتخاب گزیده و هوشمندانه جزئیات تاریخی اشاره کرد و گفت: چند اصطلاح، چند تصویر و چند رفتار از همان دوره تاریخی کافی است تا فضا را باورپذیر کند.
شاه آبادی در بخشی دیگر از سخنانش، به «هوشنگ گلشیری» و نحوه فضاسازی در رمان «شازده احتجاب» اشاره کرد و گفت: گلشیری به جای توصیف کامل لباس‌های دوره قاجار، با توصیف تنها یک دکمه طلایی شیر و خورشید، تخیل خواننده را درگیر کرده و همین تکنیک، کار توصیف را به دوش خواننده می‌اندازد.
سیوششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۷ اردبیهشت شروع شده و تا ۲۷ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ با شعار «بخوانیم برای ایران» در محل مصلای امام خمینی(ره) برپا خواهد بود. این رویداد به‌صورت مجازی نیز در book. icfi.ir در حال برگزاری است.
