بازگشت
بازخوانی هویت و تفکر از نگاه شهریار زرشناس در نمایشگاه کتاب تهران
1404/02/19-21:15
در حاشیه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، شهریار زرشناس با تمرکز بر مفهوم خودآگاهی تاریخی، از ضرورت بازخوانی تفکر در ساخت فرهنگی ایران سخن گفت و تجربه ملت‌سازی در آلمان را نمونه‌ای برای تبیین نقش اندیشه در شکل‌گیری هویت ملی دانست.
به گزارش ستاد خبری سیوششمین نمایشگاه بین‌المللی تهران، شهریار زرشناس، پژوهشگر و نظریه‌پرداز حوزه فرهنگ و تمدن، در نشستی که به برپایی غرفه مؤسسه کتاب‌شناسی انقلاب اسلامی اختصاص داشت، با تمرکز بر مفهوم خودآگاهی تاریخی، به بررسی تحلیلی فقدان تفکر نظری در جامعه ایران معاصر پرداخت.
او در این سخنرانی، با بازگشت به خاطراتی از دوران نوجوانی خود در سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶، به شکل‌گیری یک روحیه اجتماعی جدید در جامعه ایران اشاره کرد؛ روحیه‌ای که به‌زعم وی، می‌توانست به ساختاری نظری و تمدنی تبدیل شود و نهادهای اجتماعی را دگرگون سازد. وی ضمن روایت مواجهه شخصی خود با یک روحانی در آن دوران، تحول اجتماعی آن زمان را آغاز یک معجزه دانست که می‌توانست به یک نظم فرهنگی نوین بینجامد.
زرشناس با ارجاع به تاریخ اروپا و به‌ویژه آلمان، مفهوم «خودآگاهی تاریخی» را به عنوان یک عنصر کلیدی در روند ملت‌سازی و نظام‌سازی مطرح کرد. او با تحلیل شکل‌گیری هویت آلمانی از قرن هشتم میلادی تا قرن نوزدهم، بر این نکته تأکید کرد که چگونه نویسندگان، فیلسوفان و رمان‌نویسان آلمانی، از دل تکه‌پاره‌گی‌های جغرافیایی، آلمان را به خداوندی آگاهانه تبدیل کردند.
وی این تجربه تاریخی را با وضعیت امروزین جامعه ایرانی مقایسه کرد و اظهار داشت که فقدان تفکر، مانع اصلی مقابله با تهدیدات بیرونی و درونی، از جمله شبکه‌های رسانه‌ای جهانی و بحران‌های فرهنگی، است. به گفته زرشناس، تفکر در فضای دانشگاهی ایران جایگاهی ندارد و بسیاری از نهادهای علمی ما، نه محل تولید فکر بلکه کانون‌های تفکرسوزی شده‌اند.
زرشناس، در بخشی دیگر از سخنانش، با اشاره به نسل متفکران دهه ۱۳۶۰ خورشیدی، گفت: متفکر انقلاب اسلامی از دل انقلاب زاده شد. کسی که دهه شصت را نفهمیده باشد، تفکر انقلاب را هم درنمی‌یابد. او با تاکید بر شخصیت‌هایی چون جلال آل‌احمد، از تلاش‌هایی یاد کرد که برای تدوین نظریه انتقادی نسبت به تمدن غرب صورت گرفت ولی در فضای سیاست‌زده دهه‌های اخیر، سرکوب شد.
وی در پایان، با اشاره به سانسور مقالات بنیادینی مانند مجموعه جلال آل‌احمد در کتاب «مبانی تمدن غرب»، نقدی تند بر نظام آموزشی و فرهنگی کشور وارد کرد و خواستار بازنگری در جایگاه تفکر نظری و تاریخی در ایران شد.
این نشست، با استقبال گسترده علاقه‌مندان به مباحث فکری و فرهنگی در نمایشگاه کتاب تهران همراه بود و بار دیگر اهمیت گفتمان‌های تمدنی در فضای فرهنگی کشور را برجسته کرد.
سیوششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۷ اردبیهشت شروع شده و تا ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ با شعار «بخوانیم برای ایران» در محل مصلای امام خمینی(ره) برپا خواهد بود. این رویداد به‌صورت مجازی نیز در book.icfi.ir درحال برگزاری است.
