بازگشت
رونمایی از جلد پایانی دانشنامه زبان و ادب فارسی/ حدادعادل: شاهنامه شناسنامه هویتی ایرانیان است
1404/02/18-19:44
مراسم رونمایی از «دانشنامه زبان و ادب فارسی» با سخنرانی غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، مسعود جعفری‌جزی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و آمنه بیدگلی، معاون گروه تحقیقات زبانی و ادبی در سرای اهل قلم برگزار شد.
به گزارش ستاد خبری سی‌و‌ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، غلامعلی حدادعادل در این مراسم با ابراز خرسندی از به سرانجام رسیدن دانشنامه زبان و ادب فارسی گفت: جای بسی خوشحالی است که این کتاب در سال‌های اخیر جای خود را در محافل دانشگاهی و ادبی باز کرده است و امروز احساس خوشحالی و خوشبختی می‌کنم که پایان این طرح بزرگ را اعلام می‌کنم.
وی افزود: فرهنگستان به کار‌های بزرگی در حوزه زبان و ادب فارسی می‌پردازد که نیاز به مدیریت درازمدت و مستمر دارد و این کار‌ها باید جهت‌گیری درستی داشته باشند و یکی از اقدامات مهم فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سی‌وچند سال اخیر، تألیف و تدوین دانشنامه زبان و ادب فارسی است. دانشنامه‌ای که پاسخگوی نیاز استادان، پژوهشگران و معلمان زبان و ادب فارسی است تا احتیاجات خود را برای تدریس برطرف کنند.
وی با طرح این پرسش که یک معلم شایسته ادبیات، یک استاد مسلط بر زبان و ادب فارسی به چه معلوماتی نیاز دارد، ادامه داد: ادبیات فارسی از سه فرهنگ ایرانی، اسلامی و غربی تأثیر پذیرفته است. تأثیرپذیری‌اش از ایران مشخص و برهانش شاهنامه است. شاهنامه هویت ما و به نوعی سرآغاز ادبیات فارسی است. این زبان در بستر ایران رشد کرده و هرجا اسمش ایران بوده، زبانش نیز فارسی بوده است.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با بیان اینکه از سوی دیگر زبان فارسی مشحون از معارف اسلامی قرآنی و عرفانی است، اضافه کرد: به آثار هر شاعر بزرگ ایران مراجعه کنید، می‌بینید که یک معلم باید با معارف قرآنی آشنا باشد تا آن را به دیگران آموزش دهد؛ از آثار سعدی، حافظ و فردوسی گرفته تا دیگر شاعران نامدار.
حدادعادل با اشاره به آشنایی ایرانیان در ۲۰۰ سال اخیر با علوم غربی گفت: معارف متعددی مانند سبک‌شناسی، تاریخ ادبیات، نقد ادبی، هرمنوتیک، تأویل متن وارد ادبیات فارسی شدند که همه این‌ها از احتیاجات معلم و استاد خوب ادبیات است. آشنایی با اساطیر ایرانی، آشنایی با اساطیر یونان، آشنایی با اصطلاحات عرفانی، آشنایی با علومی مانند نجوم، بازی‌ها، جشن‌ها، اصطلاحات منطقی، فلسفی، چهره‌ها از جمله مواردی است که یک معلم و استاد ادبیات باید به آن اشراف داشته باشد.
به گفته رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دانشنامه زبان و ادب فارسی تلاش می‌کند تا این بخش از نیاز‌های استادان زبان و ادب فارسی را برآورده کند. نخستین مدیر این دانشنامه مرحوم عبدالمحمد آیتی بود. پس از چندین سال، استاد سعادت مدیریت این گروه را بر عهده گرفتند.
حداد عادل ادامه داد: استاد سعادت با زبان‌دانی و با آشنایی با هر سه زبان و فرهنگ و تمدن توانستند از نظر علمی این کار را به سرانجام برسانند.
مدیریت قاطع در کنار دانش علمی از دیگر ویژگی‌های او بود. او با کمترین همکار تمام وقت و با استفاده از جمعی از دانشمندان و پژوهشگران که از بیرون فرهنگستان با او همکاری می‌کردند توانست این طرح بزرگ را به بهترین نحو پیش ببرد. ایشان عاشقانه این طرح را به سرانجام رساندند.
وی با اشاره به درگذشت استاد سعادت و واگذاری مدیریت گروه به استاد جعفری جزی گفت: در آن زمان از او خواهش کردیم تألیف مقالات به‌تعویق‌افتاده و فراموش‌شده شروع شود و ایشان در چهار سال گذشته با شایستگی‌های علمی توانستند دو جلد ذیل دانشنامه را به سرانجام برسانند. چاپ ۱۲ جلدی در نوبت دوم به ۱۴ جلد افزایش یافت و بار دیگر در اختیار اهل ادب قرار می‌گیرد. که یکی از سرمایه‌های ادبی کشور و از افتخارات فرهنگستان است.
حداد عادل با اشاره به ارزش مجموعه حاضر گفت: کمتر کتابی در نمایشگاه است که به اندازه این مجموعه استاد و مؤلف در تألیف آن سهیم بوده باشند. تصور من این است که وجود این کتاب در هر کتابخانه دانشگاهی و گروه‌های ادبیات سراسر کشور لازم است. هر استاد ادبیاتی احتیاج دارد در کتابخانه خودش به این مجموعه دسترسی داشته باشد تا استاد بهتری باشد.
وی در بخش دیگر سخنانش با اشاره به ارزش‌های ادبی این اثر گفت: حدود ۱۴ سال پیش که تألیف دانشنامه تمام نشده بود، هزاره تألیف شاهنامه را جشن گرفتیم. در آن سال، یعنی ۱۳۹۰، تصمیم گرفتیم هرچه مقاله راجع به شاهنامه، فردوسی و شاهنامه‌سرایی در دانشنامه نوشته شده استخراج و در قالب کتابی مستقل منتشر کنیم. این کتاب که در قطع پالتویی منتشر شد، ۱۴۰۰ صفحه بود. این نشان می‌دهد که دانشنامه چه منبع گرانبهایی است.
به گفته حدادعادل، کار دیگری هم هم‌زمان با انتشار دانشنامه آغاز و از دل آن تعدادی کتاب استخراج کردیم که تاکنون هشت مجموعه بلند و هفت مجموعه کوتاه منتشر شده است. این سلسله هنوز هم می‌تواند ادامه پیدا کند تا دانشجویان به راحتی نیاز خود را برطرف کنند و نیازی به این نداشته باشند که زمانی تخصصی روی یک موضوع می‌خواهند کار کنند، تمام مجلدات این دانشنامه را تهیه کنند.
در ادامه این نشست، جعفری جزی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، نیز در ادامه با اشاره به جلد ذیل دوم دانشنامه و ویژگی‌های آن گفت: با درگذشت استاد سعادت، از دی‌ماه این کار را شروع کردم. در آن زمان ۵۰ مقاله از ۲۳۰ مقاله سفارش داده شده بود. این کار را در اوج کرونا شروع و بعد از آن هم موج‌های کرونا را تجربه کردیم، اما با همکاری گروه، کار به خوبی پیش رفت. این ذیل شامل مدخل‌های متنوعی است و قرار بود کمبود‌های مجلدات قبل را پوشش دهد. اهم مدخل‌ها اعلام تاریخی و اسطوره‌ای است. همچنین بخش‌هایی به اعلام معاصران اختصاص دارد؛ از سیمین بهبهانی تا علی‌اشرف درویشیان و... در تمام این مدخل‌ها سعی کردیم متخصص‌ها را به کار بگیریم.
آمنه بیدگلی، معاون گروه تحقیقات زبانی و ادبی، در این نشست با اشاره به تاریخچه دانشنامه زبان و ادب فارسی گفت: در سال ۱۳۷۲ فرهنگستان زبان و ادب فارسی به عنوان عالی‌ترین نهاد فرهنگی موظف به حفظ و پرورش و گسترش زبان و ادب فارسی و تشویق و تسهیل مطالعه و تحقیق در آن‌ها با توجه به نیاز جامعه فرهنگی به آگاهی از میراث گرانبهایی که بزرگان ادب ما بر جای نهاده‌اند، طرح تدوین دانشنامه زبان و ادب فارسی را تصویب کرد.
وی افزود: مأموریت این طرح بر عهده گروه تحقیقات ادبی که امروز نام آن به پژوهش‌های زبانی و ادبی تغییر کرده گذاشته شد. مدیریت این گروه در ابتدا به استاد عبدالمحمد آیتی سپرده شد و از سال ۱۳۷۹ پس از تأسیس شورای علمی دانشنامه با حضور تنی چند از اعضای پیوسته فرهنگستان ریاست این گروه بر عهده استاد اسماعیل سعادت گذاشته شد.
بیدگلی ادامه داد: دانشنامه زبان و ادب فارسی نخستین دانشنامه اختصاصی در معرفی اطّلاعات ادبى فارسى، به صورت مقالاتى در موضوعات رجال و کتب ادبى، دستور زبان، اصطلاحات عرفانى و معانى و بیان و عروض و قافیه، قالب‌هاى شعرى، سبک‌هاى ادبى، زبان‌هاى ایرانى، انواع ادبیّات، ادبیّات پیش از اسلام، اسطوره‌هاى ایرانى، اعلام شاهنامه فردوسى، و برخى دیگر از اعلام، خاصّه اعلام قرآنى، ادبیّات معاصر و احوال و آثار ایران‌شناسانى که، چه در داخل و چه در خارج، در حوزۀ زبان و ادب فارسى تحقیق کرده‌اند، است.
به گفته بیدگلی، ادبیات دوره معاصر از جمله موضوعاتى است که این دانشنامه به‌طور تخصصی به آن مى‌پردازد و نویسندگان و شاعران این دوره و آثار آن‌ها را، چه در مقالات کلّى مربوط به آن و چه جداگانه در مدخل‌هاى مستقل معرّفى مى‌کند. البتّه، بنابر تصمیم شوراى علمى دانشنامه، مدخل‌هاى مستقلّ تنها به نویسندگان و شاعران در گذشته و برجسته‌ترین آثارشان اختصاص داده شده است.
وی افزود: دانشنامۀ زبان و ادب فارسى دانشنامه‌اى مختصر، اختصاصى، الفبایى و مبتنى بر نظام ارجاعى است. بعضی از مدخل‌های دانشنامه زبان و ادب فارسی، مشترک میان این دانشنامه و دانشنامه‌های دیگر، به‌خصوص دانشنامه‌های عمومی است؛ اما بسیاری از مقالات آن را، به حکم آنکه اختصاصاً مربوط به زبان و ادب فارسی است، در هیچ دانشنامه دیگر، به تفصیلی که در این دانشنامه به آن‌ها پرداخته می‌شود، نمی‌توان مشاهده کرد.
بیدگلی افزود: دانشنامه حاضر در تألیف و تنظیم مقالات خود، از سنت‌های جاافتاده و پذیرفته‌شده دانشنامه‌نویسی به اسلوب جدید پیروی می‌کند. در تألیف مقالات، بر درستی و رعایت کامل قواعد دستور زبان فارسی، پرهیز از اطناب و عبارت‌پردازی و اکتفا به عبارات ساده، روشن و قابل فهم و خالی از حشو و ابهام، تأکید دارد. در املای کلمات، خود را ملزم به رعایت قواعد کلی دستور خط فارسی مصوب فرهنگستان دانسته و از آن پیروی کرده است.
وی افزود: استاد اسماعیل سعادت هم‌زمان با آغاز تدوین جلد دوم، در شهریور سال ۱۳۹۹ درگذشت و پس از او، دکتر مسعود جعفری جزی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی مدیریت گروه را بر عهده گرفتند. تدوین جلد دوم ذیل دانشنامه در اسفند سال ۱۴۰۳ به پایان رسید. این جلد حاوی ۲۳۰ مقاله است و در تألیف این مجلد ۱۴۵ مؤلف با دانشنامه همکاری داشتند.
در پایان نیز از ذیل دانشنامه زبان و ادب فارسی با حضور حدادعادل و جمعی از اهالی فرهنگ و ادب، اعضای فرهنگستان و علاقه‌مندان به زبان فارسی رونمایی شد.
سی و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۷ تا ۲۷ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ با شعار «بخوانیم برای ایران» در محل مصلی امام خمینی(ره) در حال برگزاری است. هم‌زمان با برگزاری بخش حضوری نمایشگاه کتاب ۱۴۰۴ تهران، بخش مجازی نمایشگاه نیز در سامانه book.icfi.ir امکان خرید غیرحضوری کتاب را برای علاقه‌مندان مهیا کرده است.
