بازگشت
فلوشیپ تهران؛ نقطه عطف در دیپلماسی فرهنگی بازار نشر ایران
1404/02/10-15:05
هاجرخاتون قدمی جویباری معتقد است که نخستین دوره فلوشیپ تهران نقطه عطفی در دیپلماسی فرهنگی و توسعه بازار نشر ایران در عرصه بین‌المللی است.
به گزارش ستاد خبری سی‌وششمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران؛ هاجرخاتون قدمی جویباری، فعال در حوزة نشر بین‌الملل و منتقد ادبیات کودک‌ونوجوان در یادداشتی درباره نخستین دوره فلوشیپ تهران این رویداد را نقطه عطفی در دیپلماسی فرهنگی و توسعه بازار نشر ایران در عرصه بین‌المللی معرفی کرده است.
متن این یادداشت به این شرح است:
در آستانة برگزاری نخستین «برنامة فلوشیپ نشر کودک‌ونوجوان ایران»، پرسش بنیادین این است که چرا یک گردهمایی چندروزه میان ناشران ایرانی و خارجی می‌تواند تا این حد تعیین‌کننده باشد؟ پاسخ، در پیوند ظریف میان دیپلماسی فرهنگی، اقتصاد خلاق و نیاز فزاینده بازار جهانی به صداهای تازه نهفته است. این فلوشیپ صرفاً بستری برای فروش چند عنوان کتاب نیست؛ بلکه موقعیتی است که در آن می‌توان قدرت نرم ایران را به‌صورت ملموس سنجید، استانداردهای حرفه‌ای نشر را ارتقا داد و چرخه‌ای پایدار از ارزش افزوده فرهنگی و اقتصادی خلق کرد.
چرا «نخستین فلوشیپ کپی‌رایت کودک‌ونوجوان ایران» رویدادی سرنوشت‌ساز است؟ آنچه در ادامه می‌آید، هفت بُعد کلیدیِ این رویداد را واکاوی می‌کند؛ ابعادی که نشان می‌دهد چرا فلوشیپ کپی‌رایت کودک‌ونوجوان می‌تواند نقطه عطفی برای نشر ایران در عرصه بین‌الملل باشد.
۱. دیپلماسی فرهنگی ملموس
صادرات آثار ادبی کودک‌ونوجوان در عمل به معنای صدور جهان‌بینیِ ایرانی است؛ جهانی که در آن اسطوره‌های کهن، اقلیم متنوع و نگاه خانواده‌محور با زبان جهانی تصویرگری و قصه‌گویی پیوند می‌خورد. فلوشیپ با ایجاد کانال مستقیمِ مذاکره، اجازه می‌دهد این محتوا پیش از فیلترهای کلیشه‌ساز رسانه‌ای، بی‌واسطه به دست ناشران و مخاطبان خارجی برسد؛ فرایندی که به تقویت «قدرت نرم» کشور می‌انجامد.
۲. جهش اقتصادی برای زنجیره نشر
حق الا متیاز (Royalty) ارزی به‌دست‌آمده از فروش کپی‌رایت، نه‌تنها تراز اقتصادی ناشران را متعادل می‌کند، بلکه به نویسندگان، تصویرگران و مترجمان انگیزه ارتقای کیفیت می‌دهد. تجربة بازار ترکیه و کره جنوبی نشان می‌دهد هر دلار درآمد خارجی، میانگین چهار برابر در تولید عناوین جدید سرمایه‌گذاری می‌شود. به‌این‌ترتیب، فلوشیپ می‌تواند تبدیل به پیشران رشد پایدار اقتصاد نشر داخلی شود.
۳. تقویت استانداردهای حرفه‌ای
مذاکره رودررو با آژانس‌های ادبی بین‌المللی، ناشران ایرانی را با آخرین الگوهای قرارداد، استانداردهای ترجمه، کدهای اخلاقی کپی‌رایت و شیوه‌های بازاریابی دیجیتال آشنا می‌کند. این مواجهه ناگزیر به بازتعریف فرایندهای تولید، ویرایش و بسته‌بندی کتاب در داخل کشور می‌انجامد و «سطح‌بندی جهانی» را به چرخه نشر تزریق می‌کند.
۴. اهرم حمایتی گرنت؛ کاهش ریسک، افزایش جذب
طرح گرنت ایران هزینه ترجمه و تولید نسخه خارجی را متقبل می‌شود؛ اقدامی که برای ناشران خارجی حکم بیمه سرمایه را دارد. وقتی ریسک مالی به حداقل می‌رسد، درهای بازارهایی که پیش‌تر برای ادبیات فارسی دست‌نیافتنی بودند گشوده می‌شود. فلوشیپ و گرنت در کنار هم زنجیره «کشف اثر – مذاکره – عقد قرارداد – چاپ» را کامل می‌کنند.
۵. پاسخ به تقاضای جهانی برای تنوع فرهنگی
طبق گزارش ۲۰۲۳ اتحادیه جهانی ناشران کودک، سهم کتاب‌های غیرغربی در بازار جهانی هنوز زیر ۱۵ درصد است؛ درحالی‌که مخاطبان، به‌ویژه نسل Z، عطش زیادی برای روایت‌های تازه دارند. ادبیات کودک ایران می‌تواند بخشی از این خلأ را پُر کند. فلوشیپ فرصتی است برای ثبت «برند روایی ایران» پیش از آنکه رقبا جای خالی را اشغال کنند.
۶. ایجاد زیرساخت داده و متادیتا
یکی از حاشیه‌های مثبت چنین رویدادی، ناچارشدن ناشران به تولید کاتالوگ دوزبانه، متادیتای استاندارد ONIX و نمونه‌های انگلیسی یا عربی از آثار است؛ داده‌هایی که بعد از پایان فلوشیپ همچنان ارزشمند باقی می‌مانند و مسیر حضور در فروشگاه‌های آنلاین بین‌المللی را هموار می‌کنند.
۷. جریان‌سازی برای آینده‌سازان
وقتی کودکی در اروپا، آمریکای لاتین یا کشورهای منطقه، داستانی ایرانی را می‌خواند، نخستین تصویر ذهنی‌اش از ایران از دریچه ادبیات شکل می‌گیرد، نه از سر تیترهای خبری. این تجربه‌ای است که در درازمدت بر نگرش نسل‌های آینده نسبت به ایران اثر می‌گذارد و سرمایه اجتماعی بین‌المللی می‌سازد.
بنابراین، نخستین فلوشیپ کپی‌رایت کودک‌ونوجوان ایران صرفاً یک گردهمایی سه‌روزه نیست؛ بلکه نقطه اتصال چهار نیرو است: دیپلماسی فرهنگی، اقتصاد خلاق، ارتقای حرفه‌ای و تقاضای جهانی برای تنوع. اگر این مدل تکرار و تکامل یابد، می‌تواند ایران را در نقشه صادرات ادبیات کودک از رتبه‌ای حاشیه‌ای به بازیگری تأثیرگذار ارتقا دهد و چهره‌ای چندصدایی از فرهنگ ایرانی را به مخاطبان آینده جهان معرفی کند.
سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۷ تا ۲۷ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ با شعار «بخوانیم برای ایران» در محل مصلای امام خمینی (ره) برگزار خواهد شد.
