فرهاد قربانزاده با اشاره به ضرورت بازنگری در کتاب‌‌های مربوط به ویرایش زبانی به نقد کتاب «غلط ننویسیم» ابوالحسن نجفی پرداخت و گفت: اصلی‌ترین نقد به کتاب «غلط ننویسیم» در اختیار نداشتن پیکره‌ی ‌زبانی غنی است. اشکال کار نه در نداشتن پیکره زبانی بلکه بی‌توجهی به اهمیت پیکره در پژوهش‌‌های زبانی بوده است.

 

به گزارش ستاد خبری سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، روز شنبه (7 اردیبهشت) نشست «هم‌اندیشی ویرایش» به همت موسسه‌ی نجوای قلم در تالار یادمان جلال آل‌احمد سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.

 

در ابتدای این مراسم فرهاد قربانزاده با بیان این سوال که پیکره چیست گفت: مجموعه‌ای از داده‌‌های زبانی گردآوری شده برای تحلیل ویژگی‌‌های زبانی آنها پیکره نامیده می‌‌شود. پیکره به معنای تعدادی متن است. این متن‌‌ها می‌‌تواند یک کتاب یا هزاران متن باشد.

 

وی افزود: ما برای استفاده از پیکره ناگزیر به استفاده از نرم‌افزار پردازش پیکره هستیم.

 

قربانزاده برخی امکانات نرم‌افزار پردازش‌‌ پیکره را چنین برشمرد: در اختیار قرار دادن انواع جستجو و پیدا کردن پربسامدترین و کم‌بسامدترین واژه‌‌ها، کلمات، تعداد آنها و....

این فرهنگ‌نویس که با موضوع کاربرد پیکره در ویرایش سخن می‌‌گفت با اشاره به مزیت‌‌های استفاده از پیکره بیان کرد: نشان دادن بسامد واژه یا اصطلاح، نشان دادن بسامد معنی، تشخیص اینکه واحد واژگانی مورد نظر متعلق به کدام سبک، گونه، دوره‌ی تاریخی و حوزه‌ی تخصصی است برخی از مزیت‌‌های استفاده از پیکره است. همچنین در پیکره‌‌های جدید و بسیار بزرگ و به اصطلاح جامع نبود برخی واحدهای واژگانی نشان دادن این است که واحدهای واژگانی موردنظر یا بسیار کم‌کاربرد یا شبه‌واژه ‌‌هستند.

 

قربانزاده در ادامه با اشاره به کاربردهای گوناگون پیکره گفت: برخی پیکره‌‌ها رایگان است و شرایط دستیابی به همایندها را فراهم می‌‌کند و در اغلب نرم‌افزارهای پردازش پیکره، شاهدها براساس ترتیب الفبایی واژه پس از واحد واژگانی استفاده می‌‌شود.

 

این فرهنگ‌نویس در ادامه با توضیح مفهوم همایی و همایند گفت: فرایند در کنار هم قرار گرفتن پرتکرار دو یا چند واحد واژگانی طبق قاعده‌‌های دستوری همایی و خود این زنجیره‌ی واژگانی همایند است. ساده‌ترین راه برای تشخیص همایندها در پیکره، شمارش بسامد آنهاست یعنی هرچه بسامد وقوع یک واژه در مجاورت واژه‌ی دیگر بیشتر باشد می‌‌توانیم با اعتماد بیشتری بگوییم آنها همایندند.

 

قربانزاده در بخش دیگری از صحبت‌‌های خود با اشاره به ضرورت بازنگری در کتاب‌‌های مربوط به ویرایش زبانی به نقد کتاب «غلط ننویسیم» مرحوم ابوالحسن نجفی پرداخت و گفت: اصلی‌ترین نقد به کتاب «غلط ننویسیم» در اختیار نداشتن پیکره‌ی ‌زبانی غنی است. اشکال کار نه در نداشتن پیکره زبانی بلکه بی‌توجهی به اهمیت پیکره در پژوهش‌‌های زبانی بوده است.

 

وی افزود: متاسفانه این بی‌توجهی به پیکره‌، امروز نیز در ویرایش زبان فارسی وجود دارد. بی‌گمان اگر مولف «غلط ننویسیم» به جای مراجعه به کتاب‌‌های مربوط به درست‌نویسی و آثاری مانند لغتنامه‌ی دهخدا به این پیکره‌‌های زبانی استناد می‌‌کرد «غلط ننویسیم» یکسره با آنچه امروز در اختیار داریم متفاوت است.

 

وی در پایان صحبت‌‌های خود تاکید کرد: پیشنهاد من این است که ویراستاران از پیکره‌‌های زبانی در دسترس استفاده بیشتری کنند.

در فارسی با مسئله‌ی دو زبان‌گونگی مواجه هستیم

دیگر سخنران این نشست بهروز صفرزاده با اشاره به موضوع زبان فارسی در فضای مجازی گفت: همه‌ی ما با فضای مجازی سروکار داریم و با آن اشنا هستیم. متاسفانه بسیاری از افراد گویا به این نتیجه رسیده‌اند که می‌‌توان هر شکلی از نوشتن را در فضای مجازی به کار گرفت.

وی با اشاره به پدیده‌ای به نام دوزبان‌گونگی افزود: در حالت دو زبان‌گونگی کسانی به یک زبان صحبت می‌‌کنند و به شکل دیگری می‌‌نویسند. در فارسی تفاوت زبان مکتوب با زبان گفتاری وجود دارد. ما در فارسی با مسئله‌ی دو زبان گونگی مواجه هستیم.

صفرزاده با بیان این مسئله که دوزبان‌گونگی چه تبعاتی دارد ادامه داد: زمانی که ما می‌‌خواهیم بنویسیم باید انتخاب کنیم که می‌‌خواهیم از زبان گفتار استفاده کنیم یا زبان فارسی رسمی. برای مکتوب کردن باید به کدام زبان نوشت.

وی افزود: در فضای مجازی عموما افراد با زبان گفتار می‌‌نویسند و زبان رسمی فارسی را کمتر مشاهده می‌‌کنند. این امر یک پدیده‌ی طبیعی است و ایرادی هم ندارد. مشکلی اما اینجاست که ما قاعده‌ای برای نوشتن نداریم.

صفرزاده تاکید کرد: اگر هرکس هرجور بخواهد بنویسد این هرج و مرج زبانی به وجود می‌‌آید.

این پژوهشگر حوزه‌ی زبان‌شناسی با اشاره به مشکلاتی که این هرج و مرج زبانی به وجود می‌‌آورد، گفت: آموزش و پرورش هیچ دغدغه‌ای درباره‌ی گفتاری نوشتن ندارد و این اتفاقی دردناک است. علاوه بر این خلئی در آموزش و پرورش وجود دارد که تایپ کردن را کسی به ما نمی‌آموزند. نود درصد افراد نمی‌دانند گفتارنویسی چیست. این مسئله مهم است و اگر به آن توجه نکنیم هرج و مرج زبانی به وجود می‌‌آورد.

صفرزاده در پایان صحبت‌‌های خود گفت: باید از آموزش و پرورش و فرهنگستان زبان ادب فارسی خواست مسئله‌ی تایپ را آموزش دهند و به گفتارنویسی توجه کنند. بهتدریج به این سمت می‌‌رویم که گفتاری‌نویسی به اصل، و فارسی رسمی تبدیل به فرع می‌‌شود.