معاون دانشگاه روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه در نشست «نقش ترجمه در دیپلماسی فرهنگی» گفت: کار مترجم صرفا کار ادبی نیست بلکه مترجم یک واسطه میان فرهنگی به شمار می‌‌رود. مترجم تنها نباید دوزبانه باشد بلکه باید دوفرهنگی نیز باشد.

به گزارش ستاد خبری سی‌و‌دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نشست «نقش ترجمه در دیپلماسی فرهنگی» شنبه (7 اردیبهشت ماه) در چهارمین روز از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در غرفه‌ی ‌سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برگزار شد.

دکتر محمدرضا دهشیری معاون دانشگاه روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه در ابتدای صحبت‌‌های خود با اشاره به این مسئله که ترجمه یک امر میان‌فرهنگی است، گفت: کار مترجم صرفا کار ادبی نیست بلکه مترجم یک واسطه میان‌فرهنگی به شمار می‌‌رود زیرا زبان بازتاب فرهنگ یک کشور است. درست است که در ترجمه‌، متن را از فیلتر زبان عبور می‌‌دهیم اما باید بتوانیم فرهنگ متن و نویسنده را درک کنیم. مترجم تنها نباید دوزبانه باشد بلکه باید دوفرهنگی نیز باشد.

وی در ادامه با اشاره به این مسئله که کار مترجم، تصویرسازی است، ادامه داد: مترجم با سه تصویر روبرو است؛ تصویری که مترجم از جامعه دارد، تصویری که دیگران از جامعه دارند و تصویری که متن از جامعه‌ی مبدا به مقصد ارسال می‌‌کند. ترجمه سعی می‌‌کند از زبان مبدا رمزگشایی کند و رمزگذاری برای زبان مقصد به وجود آورد. بدین ترتیب می‌‌توان گفت ترجمه یک فرایند ارتباطی است.

معاون سابق سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در ادامه تصریح کرد: ترجمه، نقش رابط میان امر جهانی و امر محلی دارد. اگر متنی را از یک زبان بین‌المللی به یک زبان محلی ترجمه کنیم در این فرایند نحوه‌ی تعامل بین امر عام و امر خاص از اهمیت بالایی برخوردار است. در این فرایند باید نسبت به امر عام و زبان جهانی، هم نظر انتقادی داشته باشیم و هم ظرفیت‌‌های محلی و بومی را بشناسیم.

دهشیری با اشاره به دیدگاه پسااستعمارگرایان نسبت به ترجمه گفت: از دیدگاه پسااستعمارگرایان، ترجمه منتقل کننده‌ی فرهنگ استعماری است. به طور ناخودآگاه مترجم سبب انتقال فرهنگ غربی به جوامع کوچکتر می‌شود و مترجم باید تلاش کند متن را به گونه‌ای ترجمه کند که فضای بینامتنی در بین آن شکل بگیرد.

وی افزود: کاری که سازمان فرهنگ ارتباطات اسلامی انجام می‌دهد این است که چنین فرایندی را معکوس کند، به این معنا که به جای انتقال فرهنگ جوامع غربی ما تلاش می‌‌کنیم فرهنگ ایرانی-اسلامی را منتقل و غنای فرهنگی خودمان را برای جهانیان صادر کنیم. به عبارتی ترجمه، معکوس انجام دهیم.

دهشیری با بیان شاخصه‌‌های ترجمه‌ی معکوس ادامه داد: این امر نیازمند آن است مترجمی که ترجمه‌ی معکوس را انجام می‌‌دهد هم به فرهنگ ما آگاه باشد و هم ظرایف زبان جامعه‌ی هدف را بشناسد.

این استاد دانشگاه در پایان صحبت‌‌های خود با اشاره به این مسئله که فرایند ترجمه فقط فرایند تولید و مصرف نیست اظهار کرد: در میان فرایند تولید و مصرف، فرایند توزیع نیز به عنوان یک امر میانی وجود دارد. علاوه بر اصلاح نحوه‌ی توزیع، کتاب‌ها نیز باید با زبان مقصد توزیع شود. چون ترجمه یک امر میان فرهنگی است ما باید با ساختارهای ذهن مخاطب این کار را انجام دهیم.

ترجمه، عامل توسعه و پیشرفت علوم انسانی و روابط بین انسان‌‌هاست

دکتر منصور رحمانی نیز در این نشست با اشاره به تاثیرات ترجمه، به نکاتی درباره‌ی آن اشاره کرد و گفت: ترجمه عامل شناخت فرهنگ‌‌ها و تمدن‌‌های مختلف است. از سوی دیگر ترجمه عامل پیشرفت است. به این معنا که کسی که به دانشی دست پیدا می‌‌کند، باعث استفاده‌ی دیگران از آن می‌‌شود. همچنین ترجمه عامل توسعه و پیشرفت علوم انسانی و روابط بین انسان‌‌هاست.

وی افزود: مرحوم حمید عنایت همواره تاکید می‌‌کرد ما هنوز باید چهل سال دیگر ترجمه کنیم تا به جایگاه درستی دست یابیم. یکی دیگر از اندیشمندان امروز جامعه ما معتقد است ما باید شصت سال دیگر نیز ترجمه ادامه دهیم.

این استاد دانشگاه با اشاره به این مسئله که مشکل اصلی در این است که فرایند ترجمه امروزه یک طرفه انجام می‌‌شود تاکید کرد: ما امروز در استانه‌ی تحولاتی بزرگی چون سرعت و پیشرفت در دنیای فناوری‌‌ها قرار داریم. این مسئله باعث شده که در همه‌ی زمینه‌‌ها سرعت رخ دهد و اطلاعات نیز افزایش پیدا کند. از 2015 تاکنون میزان تحولاتی که در دنیا رخ می‌‌دهد به اندازه قرن هفدهم است. در 25سال اخیر نیز به اندازه‌ی قرن بیستم اتفاق افتاده است. میزان تولید اطلاعات در سال 2015 در فضای مجازی اگر ده ثانیه زمان نیاز داشت اکنون یک دهم ثانیه نیاز دارد.

وی با بیان جمله‌ی انگلیسی «کسی که قالبی را تولید می‌‌کند مسلط بر آن قالب می‌‌شود» گفت: مسایل ما چنین شکلی دارد. این قالب‌‌ها براساس قواعدی ساخته شده است. مفهومی چون حقوق بشر قاعده‌ی خاص خود را دارد به عنوان مثال تئوری‌‌های روابط بین‌الملل که در دانشگاه تدریس می‌‌شود ترجمه‌ی آن قالب‌‌هایی است که پیش از این ساخته شده است. زمانی که من درباره‌ی تکنولوژی‌‌ها سخن می‌‌گویم از پیشرفت اینترنت حرف می‌‌زنم و اینکه ما نیز باید بتوانیم حرفمان را بزنیم.

دکتر رحمانی تاکید کرد: ترجمه و نقش ترجمه باید از چارچوب دیپلماسی فرهنگی باشد. هدف دیپلماسی این است که برای مخاطبان آن ذهنیت به وجود آورد. هر فردی براساس قالب‌‌های تعریف شده‌، تصویری در ذهن خود دارد. ایجاد تصویر خوب، وظیفه‌ی دیپلماسی عمومی و بخشی از آن دیپلماسی فرهنگی است.

وی در پایان صحبت‌‌های خود گفت: ترجمه‌ی معکوس باید توانایی این را داشته باشد که تصویر درستی از کشور ارایه دهد. ما اگر در این زمینه عقب بمانیم فرصت جبران کمی خواهیم داشت. اکنون بحث انفجار دانش مطرح است و با روش سنتی امکان چنین کاری وجود ندارد.

سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با شعار «خواندن توانستن است» از 4 تا 14 اردیبهشت ماه در مصلی امام خمینی (ره) برگزار می‌شود.