به گزارش ستاد خبري سراي اهل قلم بيست و سومين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران، مجيد عميق، مترجم كتاب‌هاي كودكان و نوجوان در نشست «وضعيت ترجمه كتاب‌هاي كودك و نوجوان» كه عصر يك‌شنبه (19 ارديبهشت) در سراي اهل قلم كودكان و نوجوانان برگزار شد، گفت: يكي از دلايل نبود نقد در جامعه به دليل عدم حضور منتقدان است. ما به كدام سمت مي‌رويم، چه در تأليف و چه در ترجمه؟

وي افزود: ترجمه بحث تقابل فرهنگ‌ها نيست بلكه بحث تعامل است و مترجم بايد در انتخاب يك متن خوب وسواس داشته باشد و متني را براي ترجمه انتخاب كند كه با ارزش‌ها و فرهنگ ما هم‌خواني داشته باشد. من، در ترجمه كتاب خود را مسوول مي‌دانم و خود را مولف كار مي‌دانم و با تار و پودم مطالب را احساس مي‌كنم.

اين مترجم خاطرنشان كرد: هنگامي كه كودك و نوجواني نتواند با كتاب‌هاي ترجمه ارتباط برقرار كند اين بزرگ‌ترين مشكل مترجمان كشور را مي‌رساند. برخي از مترجمان دست به ترجمه مي‌زنند ولي بويي از دانش ترجمه نبرده‌اند، هر علمي دانش خود را مي‌طلبد. اگر كتاب‌هاي مذهبي ترجمه مي‌كنيم، بايد واژگانمان رنگ و بوي مذهبي داشته باشد.

وي افزود: هنگامي كه مترجمان دست به ترجمه مي‌زنند چقدر با آن علم آشنايند و واژه‌ها را درست و به جا استفاده مي‌كنند؟ استفاده از برخي واژه‌ها در ترجمه كتاب‌هاي ادبي، لطمه‌اي به متن اصلي نمي‌زند مانند واژه‌هاي كوچه، خيابان و... ولي اگر مفاهيم علمي را اشتباه ترجمه كنيم، مخاطب را سرگردان كرده‌ايم.

عميق يادآور شد: من گله‌اي دارم از سهل‌انگاري ناشران، ويراستاران و مترجماني كه مخاطب را با كتاب‌هايشان سرگردان مي‌كنند. ترجمه كتاب كودك اين نيست كه هر مترجمي بيايد و متن را واژه به واژه ترجمه كند بلكه كودك بايد بتواند با متن ترجمه ارتباط برقرار كند.

نويسنده رمان نوجوانان با نام «آن سوی جنگل خيزران» گفت: كتاب‌هايي مانند «جك غول‌كش» و «لوبياي سحرآميز» در كشور فرانسه تلاش مي‌كردند فضاي آمريكايي را به ايران وارد كند و انتشارات گوتنبرگ نيز با كتاب‌هايي توانست ايدئولوژي ماركسيستي را وارد كتاب‌هاي كودكان روسي و شوروي كند.

وي افزود: من تحقيقي روي 5 هزار رمان كودكان و نوجوان انجام داده‌ام و به اين مسأله رسيده‌ام كه تمامي رمان‌ها در سال 1940 و 50 ميلادي داراي پدر بزرگ، مادر بزرگ، عمه، خاله و... داشتند و بعد از 1970 داستان‌ها فاقد پدر، مادر و... اند و بيشتر دربردارنده ماجراها و حادثه‌هايند. داستاني كه ما ترجمه مي‌كنيم بايد بتواند بر كودكان و نوجوانان اثرگذار باشد.

عميق يادآور شد: كتاب‌هايي در آمريكاي لاتين و خاور دور وجود دارند كه شخصيت‌هاي داستاني آن‌ها از نظر عاطفي و اخلاقي به ما نزديك‌ترند و ما بايد به دنبال كتاب‌هايي براي ترجمه باشيم كه با ارزش‌هاي كودكان ايراني هم‌خواني داشته باشند. ما از نظر سوژه بسيار غني هستيم ولي نمي‌توانيم آن را به تصوير بياوريم. غربي‌ها سوژه‌هايشان را از ما مي‌گيرند ولي با تصاوير غربي آن را درمي‌آميزند.

حسين فتاحي، نويسنده كتاب‌هاي كودك و نوجوان، سخنران بعدي اين نشست بود، وي به وضعيت ترجمه كتاب‌هاي كودك و نوجوان و تأثير اين ترجمه‌ها بر كودكان اشاره كرد و گفت: مترجمي كه مي‌خواهد كتاب را براي كودكان و نوجوانان ترجمه كند، بايد در درجه نخست مخاطب خود را بشناسد. مترجم با يك گروه سني خاصي برخورد ندارد بلكه با يك طيف مخاطب مواجه است.

وي افزود: هنگامي كه جسم يك خردسال حساس است و با بادي سرما مي‌خورد، روحيه او نيز حساس است، يك مترجم و ناشر بايد اين موارد را در نظر بگيرند و بدانند كه با يك كودك خردسال حساس روبه‌رويند. انتقال نكته آموزشي به يك كودك خردسال به مراتب سخت‌تر است. اين مسأله مخصوص ايران يا جوامع مذهبي نيست بلكه به همه جوامع تعلق دارد. در همه دنيا مواردي كه به دنياي كودك مرتبط نيست ممنوع محسوب مي‌شود.

 وي كه بازنويسي «قصه‌هاي شاهنامه» را براي كودكان به رشته تحرير درآورده، خاطرنشان كرد: صحنه‌هاي خشونت‌بار در تمام دنيا براي كودكان ممنوع است. بچه‌ها هر چه در گروه سني پايين‌تر باشند از نظر جسمي و روحي حساس‌ترند. به همين دليل بايد اطلاعات متناسب با يك گروه سني خاص باشد. انتخاب يك متن مناسب براي ترجمه مي‌تواند مفيد باشد و كودكان از اين متن بهره گيرند.

 وي افزود: ترجمه جدا از ادبيات كودك و نوجوان نيست و ما نمي‌توانيم جايگاه ادبيات كودك و نوجوان را ناديده بگيريم. جايگاه ادبيات كودك ما چيست و كجاست؟ ادبيات كودك يك ژانر كم سن و سالي است و در جهان بيش از 100 تا 150 سال سابقه ندارد. در ايران نيز سابقه آن كمتر از 50 سال است. در گذشته، نخستين نوشته‌هاي مخصوص كودكان بيشتر در قالب كتاب و نشريات مانند كيهان بچه‌ها و مجله دختران و پسران بود كه به دهه 1330 برمي‌گردد.

نويسنده «عشق سال‌هاي جنگ» خاطرنشان كرد: كيهان بچه‌ها و مجله دختران و پسران نخستين خواندني‌هايي بودند كه از نظر شكل، ظاهر و حروف‌چيني براي كودكان در نظر گرفته مي‌شدند و نويسندگان در آن دوره به اين فكر افتادند كه كتاب‌هايي را مخصوص بچه‌ها بنويسند؛ مانند زنده‌ياد مهدي آذريزدي و نادر ابراهيمي كه از متون غني ادبيات فارسي داستان‌هايي را براي كودكان و نوجوانان به رشته تحرير درآوردند.

اين نويسنده يادآور شد: اگر نخستين شماره كيهان بچه‌ها را ورق بزنيد از ترجمه‌هاي ضعيف انباشته شده و مملو از افسانه‌هاي خارجي بوده كه با فرهنگ ايرانيان هم سو نبوده است. استفاده از قصه‌هايي مانند تن تن و خلبان بي باك، باعث مي‌شده كه كودكان ايراني با فضاي روحي كودكان آمريكايي آشنا شوند. اين كتاب‌ها بيشتر ماجراجويي‌هايي را دربرداشتند كه در برخي مواقع خشن بودند و مي‌توانستند در روحيات كودكان اثر نامطلوب داشته باشند.

نويسنده كتاب «قصه‌هاي مزرعه سيب» گفت: نخستين كار ترجمه خوب مجموعه رمان‌هاي كودكان و نوجوانان است كه در كانون پرورش فكري كودكان و نوجوانان منتشر شد. كتاب «كودك، سرباز و دريا» نوشته «ژرژفون ويليه» كه به وسيله دلارا قهرمان ترجمه شده نيز نسبتا با دنياي نوجوانان هم سوست.

وي افزود: چندين رمان خوب نيز چاپ شده كه از نظر نثر مناسب اند و شخصيت‌هايش نيز متناسب با دنياي نوجوانان. اين كتاب‌ها مربوط به دهه 50 است و تأثيرات مطلوبي براي كودكان و نوجوانان در آن دهه داشته اند. در آن زمان شناخت درست و پايه‌اي نسبت به ادبيات كودكان و نوجوانان وجود نداشت. اليور تويست براي نوجوانان نوشته نشده بلكه تصويري از يك نوجوان انگليسي را ارايه داده كه ماجراهايش با آدم بزرگ‌ها اتفاق مي‌افتد. در آن دوره مرزبندي دقيقي در زمينه كتاب‌هاي كودك وجود نداشت و كتاب‌ها اكثرا ظاهري بزرگسال داشتند.

اين نويسنده خاطرنشان كرد: تا سال 57 هيچ ملاك و مبنايي براي ترجمه كتاب‌هاي كودك و نوجوان وجود نداشت. با پيروزي انقلاب اسلامي فضايي ايجاد شد كه ضد بيگانه بود و بيگانه‌ستيزي در آن به چشم مي‌خورد و در كيهان بچه‌ها كه بيشتر مطالب آن -90 درصد- تأليف و 10 درصد ترجمه است،اين فضايي مثبت براي كودكان و نوجوانان محسوب مي‌شود.

وي افزود: اگر كتابي ارزش انساني داشته باشد به زبان‌هاي مختلف ترجمه مي‌شود، همان‌گونه كه غربي‌ها اشعار حافظ، سعدي، فردوسي، مولانا و... را به زبان‌هاي مختلف ترجمه كرده‌اند ما نيز كتاب‌هايي مانند «مادر»، «خواهران غريب» را ترجمه كرده‌ايم كه سرشار از ارزش‌هاي انساني و نوع‌دوستي است و اين صفات نيكو را به كودكان و نوجوانان آموزش مي‌دهد.